Na jakie wyzwania trafiamy w żywieniu osób starszych?
Wyzwania mogą wynikać z wieku, ale też stanu fizycznego czy psychicznego seniora. Osoby starsze mogą odżywiać się nieprawidłowo nie tylko z powodu niedostosowania diety, do której są przyzwyczajone do ich wieku i zapotrzebowania biologicznego, ale również dlatego, że w mniejszym lub większym stopniu zmagają się z ułomnościami i chorobami.
- Zacznijmy od prozaicznej sprawy jaką są ubytki w uzębieniu, uszkodzenia protez, czy stany zapalne jamy ustnej uniemożliwiające tych protez użycie.
Zęby potrzebne są nam do rozdrabiania pokarmu, ich brak czy niemożność użycia powoduje że skazani jesteśmy na spożywanie pokarmów o miękkiej konsystencji czy wręcz papkowatych, rozdrobnionych. Często ludzie starsi dotknięci tym problemem jedzą po prostu bułkę moczoną w mleku, czasem mielone kotlety z tłuczonymi ziemniakami. Takie niedoborowe diety pozbawione warzyw, owoców i wszelkich innych twardszych a tym samym niedostępnych składników wprawdzie mogą dostarczać odpowiedniej ilości energii, ale dość szybko ujawnią się niedobory choćby witamin, białka czy błonnika, które u starszych ludzi objawiają się znacznie szybciej, bo są oni bardziej wrażliwi na błędy dietetyczne w porównaniu do młodszych dorosłych. Te niedobory w skrajnej postaci mogą prowadzić do chorób związanych z niedożywieniem jak niedokrwistość, awitaminozy, wzmożona podatność na infekcje, przedłużone gojenie ran i wielu innych. Prostym rozwiązaniem jest odpowiednia obróbka produktów spożywczych, do diety miksowanej włącznie, prawie każdy pokarm daje się zhomogenizować do tego stopnia że do jego spożywania zęby nie będą konieczne. Niestety smak potraw i przyjemność z jedzenia często wynika z tekstury tegoż jedzenia i na to poradzić możemy „naprawiając” uzębienie, czy to przez protezy klasyczne, implanty, lecząc stan zapalny jamy ustnej i dziąseł, czy wreszcie lecząc same zęby o ile występują. Tak, to prawda że zdarzają się przypadki znacznego stopnia niedożywienia, bo pacjenta bolą zęby!
- Zaburzenia psychiczne z najszerzej rozpowszechnionymi wśród starszych pacjentów depresją i otępieniem (demencją) to kolejne wyzwanie w zakresie odpowiedniego żywienia.
Samotność pogarszająca się wydolność, zaburzenia koncentracji, pamięci w obszarze żywienia objawiają się w postaci monotonii diety, dziwacznych zwyczajach żywieniowych, pomijaniu posiłków, czy wręcz przeciwnie spożywaniu ich po kilka razy, bo starszy człowiek może nie pamiętać, że już raz jadł np. śniadanie. Tu lekarstwem zwykle nie jest sama dieta, ale pomoc osób trzecich. Bardzo istotne jest aby jak najszybciej dostrzec objawy, postawić prawidłową diagnozę i leczyć takiego pacjenta jeśli to jest możliwe np. terapia depresji, czy zapewnić mu odpowiednią pomoc jeśli w miejscu zamieszkania, a jeśli nie jest to możliwe to w odpowiedniej instytucji opiekuńczej. Pod względem dostarczenia odpowiedniej ilości składników odżywczych, pomocna okazać się może żywność medyczna np. w postaci gotowych napojów odżywczych zwanych „drinkami” które mogą zawsze być pod ręką, są gotowe do spożycia i tak skomponowane aby dostarczać najpotrzebniejszych składników. Ich popularność znacznie wzrosła w czasie pandemii COVID, kiedy to wiele osób zarówno spośród opiekunów jak i samych pacjentów odkryło że dzięki nim o wiele szybciej i łatwiej sprostać można wymaganiom żywieniowym starszych, schorowanych pacjentów.
- Zaburzenia połykania czyli dysfagia, pojawia ją się najczęściej u osób dotkniętych schorzeniami neurologicznymi (np. udar mózgu), mogą też pojawiać się w przebiegu nowotworów, czy chorób otępiennych.
W przypadku dysfagii seniorzy krztuszą się podczas spożywania posiłków, przy czym im bardziej płynny jest dany pokarm tym częściej i intensywniej dochodzi do krztuszenia. Samo krztuszenie polega na tym, że niesprawna nagłośnia czyli fragment krtani, który przy połykaniu zamyka wejście do dróg oddechowych nie działa jak powinna i umożliwia przedostawanie się części pokarmu do krtani i tchawicy co wywołuje odruch kaszlowy. Jest to niebezpieczne z tego względu, że dojść może do zatkania dróg oddechowych przez większe cząstki pokarmu, lub przy mniejszych fragmentach pożywienia czy płynach do rozwinięcia się zapalenia płuc. Dysfagia może być różnie nasilona i przy jej łagodniejszych formach korzystnym może się okazać nadanie pożywieniu, a szczególnie płynom odpowiedniej konsystencji tak aby nie dostawały się one do płuc. Można do picia takim osobom podawać np. kisielki, galaretki zamiast czystej wody, zagęszczać zupy mąką aby były półpłynne etc. Istnieją również specjalne preparaty, które dodaje się do płynnych potraw i odpowiednio je dozując osiągnąć można właściwie dowolną konsystencję. Niestety w przypadku ciężkiej dysfagii te zabiegi będą nieskuteczne i wówczas należy rozważyć przejście na żywienie przez sztuczny dostęp do przewodu pokarmowego.
Sztuczny dostęp do przewodu pokarmowego to najczęściej zakładany krótkoterminowo zgłębnik (sonda) do żołądka, lub jeśli potrzebny jest dłuższy okres leczenia żywieniowego, PEG czyli przezskórna endoskopowa gastrostomia – rodzaj rurki do żołądka pełniący tą samą rolę co zgłębnik, ale pozbawiony jego wad.
Źródło: Fresenius Kabi Polska
